خروج محمد علی میرزا از ایران و چگونگی بازگشت او به کشور (به روایت اسناد)

با مرگ مظفر الدین شاه قاجار در 24 ذیقعدهء 1324 ق.18/ دی 1285 ش.، ده روز پس از امضای قانون اساسی، پسرش محمد علی میرزا به جای او به تخت نشست. او،در زمان ولیعهدی با مشروطه خواهان همداستان شده و سوگند وفاداری نسبت به نظام مشروطه یاد کرده و متن قانون اساسی را امضا کرده بود. البته این، نه از آن رو بود که مشروطه را پذیرفته بود، بلکه تنها راه رسیدن به تاج و تخت بود. کما این که در مراسم تاجگذاری نیت باطنی خود را در باب مشروطه نشان داد و در آن مراسم، از کلیۀ وزیران، سفیران، نمایندگان سیاسی خارجی، علما، اعیان و اشراف دعوت به عمل آورد، ولی از نمایندگان مجلس شورای ملی کسی در مراسم حضور نداشت (تنها عده ای از نمایندگان، از منزلت طبقاتی از جمله اعیان و اشراف و مالکان و احتمالا از شاهزادگان مدعو بودند). از همین جا بود که عده ای از مشروطه خواهان، به دشمنی او با مجلس پی بردند. آغاز سلطنت محمد علی شاه را، باید آغاز مبارزه میان مشروطه خواهان و عوامل استبداد دانست. وی،از همان ابتدا به فکر بر انداختن مجلس و مشروطه بود. او، این مفهوم را قبول نداشت که با کسانی به عنوان نمایندۀ مردم گفتگو کنند. در دوران پادشاهی، بارها به مخالفت با مشروطه و مشروطه خواهان برخاست و باز، ناچار شد از در مسالمت و آشتی در آید. ولی این ترفندها نهایتا ثمری نداشت و مشروطه خواهان و مجاهدان را مصمم به کنار گذاشتن او از تاج و تخت کرد. با فتح تهران و پناهنده شدن محمد علی شاه به سفارت روس، سرانجام وی از ایران خارج و به روسیه رفت. البته علاقۀ بی حد محمد علی میرزا به تاج و تخت و حمایت روس ها از او، باعث بازگشت مجددش به ایران شد. در این مقاله، در باز خوانی اسناد موجود در آرشیو ملی ایران، مسائل مربوط به خروج وی از ایران و بازگشتنش را بررسی می کنیم.